Pri manĝado de viando (Plutarko)

Statuo de Plutarko en lia hejmurbo Keroneo (Chaeronea) en Grekio, kopio de statuo ĉe la Arkeologia Muzeo en Delfo.

Pri manĝado de viando (greke: Περὶ σαρκοφαγίας; latine: De esu carnium) estas eseo de la 1-a-jarcenta grek-romia verkisto kaj filozofo Plutarko, kiu troviĝas en lia verko-kolekto Moralia. Tri eseoj en Moralia estas dediĉitaj al la traktado de bestoj. La aliaj du traktas la saĝon de bestoj , kaj Plutarko serĉas demonstri per ili, ke bestoj konscias kaj sentas kaj do rajtas justan kaj egalan traktadon fare de homoj. En "Pri manĝado de viando", li argumentas kontraŭ la malracieco kaj malmoraleco, laŭ li, de mortigado kaj manĝado de bestoj. La eseo ŝajne konsistas el eltiraĵoj de serio de paroladoj de Plutarko, kaj ĝi disponigas sciojn pri la sinteno de la antikvaj grekoj koncerne manĝadon de viando kaj pri la tiurilataj konfliktoj.

Pri la eseo

Plutarko priskribas la kruelecon al kaj mortigon de bestoj uzante fortan bildan retorikon, kaj atakas la argumentojn en favoro de manĝado de viando kiuj dominis siatempan socion. Li neas la pravigojn de la stoikismo por manĝado de viando, laŭ kiu bestoj estas senkonsciaj estaĵoj, kies valoro estas nur kiel objektoj por homa uzo.

Aldone al la kialoj pri bestkrueleco, Plutarko kombinas antropocentrajn argumentojn de utilo al homo en la eseo, argumentante ankaŭ, ke manĝado de viando estas damaĝa al la korpo kaj menso. Antropocentra aliro kontraŭ manĝado de viando ne estis noviga en la antikva mondo ĉar similaj argumentoj jam estis faritaj fare de aliaj pensuloj kiel ekzemple Platono, Teofrasto, kaj la pitagora skolo, sed Plutarko diferenciĝas de la aliaj en principe emfazante la suferon de bestoj mem. En tio li estas preskaŭ la sola el la filozofoj de la antikva mondo, el tiuj kiuj postlasis skribaĵojn kiuj konserviĝis .

La kopilaboro de la eseo estas nekompleta, la teksto estis detranĉita je multaj punktoj, kaj kelkloke estis enmetitaj fragmentoj, kiuj ne apartenis kaj ŝajnis prenitaj el alia fonto La eseo estas dividita en du partojn. Iuj argumentas, ke la du partoj de la eseo estis erare disigitaj kaj ĝi estas origine unu parolado, tamen aliaj diras, ke tio ne estas la kazo, ĉar ene de la teksto Plutarko referencas al paroladoj, kiujn li faris hieraŭ kaj antaŭhieraŭ . Tri eseoj en Moralia estas specife dediĉitaj al bestoj, kaj bestoj estas diskutitaj en kromaj eseoj, kiel ekzemple en "Pri la amo por idoj" , kaj en la eseo "Konsilo pri bonstato" kiu mencias multajn el la longe diskutitaj temoj en ĉi tiu eseo. Bestoj aperas en kromnotoj en aliaj skribaĵoj de Plutarko, foje kiel ekzemploj de estaĵoj kiuj elmontras superan (aŭ malsuperan) konduton relative al homoj. Tamen, laŭ plutarko-akademiulo Francesco Beki, la speciala intereso de Plutarko pri bestoj plej ofte estis ignorita fare de akademiuloj de antikveco. Ekzemple, Donald Russell, esploristo de Plutarko, referencas nur al la eseo "Pri la Saĝo de Bestoj", ĉefe ĉar li opinias ke ĝi instruas pri la manieroj de instruado de Plutarko kaj lia amikaro. Giankaris kiu skribis koncerne la literaturan heredaĵon de Plutarko notas la humanan aliron en liaj skribaĵoj direkte al homoj, kaj ignoras la humanan aliron al bestoj. La brita filozofo Richard Sorabji verkis ampleksan studon pri la traktado de bestoj en antikva Grekio, sed li preskaŭ ignoras Plutarko-n kaj citas Porfirion la pli posta filozofo (de la dua duono de la 3-a jarcento), kiu ŝajne signife pruntis de ĉi tiu verko. Tamen en la lastaj jaroj la verkojn de Plutarko pri bestoj estas studitaj de italaj esploristoj kiuj multe faris por elliberigi ilin el mallumo en kiu ili difektiĝis .

Akademiuloj malkonsentas pri la pensuloj kaj filozofiaj skoloj de kiuj la eseo estas influita. Iuj atribuas la intereson de Plutarko pri bestokrueleco al la influo de la pitagora skolo kiu okupiĝis pri matematiko kaj ankaŭ sindetenis de manĝado de viando, ĉar Plutarko en sia junaĝo interesiĝis pri matematiko Iuj supozas laŭ la severa retoriko, ke Plutarko faris la paroladojn en relative juna aĝo. William Helmbold, tradukisto de la skribaĵoj de Plutarko, eĉ skribis en la enkonduko al la traduko, ke la eseo fidele prezentas "la malsaĝecon de la juneco de Plutarko - la pitagoran evitadon de manĝado de viando" . Aliaj akademiuloj malkonsentas kun tiu supozo, Francesco Becky provanta izoli de la tekstoj la fontojn de kiuj Plutarko estis influita, notante ke en multaj lokoj Plutarko ne sekvas en la paŝoj de tradiciaj bestaj komprenoj kiuj povas esti spuritaj de Aristotelo ĝis Porfirio. Ankaŭ, li diras ke kiam struktura simileco estas trovita inter antikvaj tekstoj, Plutarko estas nekutima kaj estas malfacile trovi en li tiun strukturan similecon al aliaj skribaĵoj .

Enhavo de la eseo

La abomeno manĝi viandon

Plutarko malfermas la eseon scivolante pri la abomeno manĝi bestojn. Li mencias Pitagoron kiu vivis proksimume 500 jarojn antaŭ li kaj sindetenis de manĝado de viando, kaj diras:

„ Vi demandas min, kial Pitagoro detenis de manĝo de viando. Mi, aliflanke, demandas sub kiuj cirkonstancoj, kaj en kia animstato kaj menso estis la unua homo, kiu tuŝis sian buŝon kun koagulita sango kaj alportis al siaj lipoj karnon de mortinta estaĵo. La homo, kiu metis malfreŝajn kadavrojn sur la tablon, deklarante, ke la pecoj, kiuj blekis kaj ploris iom antaŭe kaj moviĝis kaj vivis, estas manĝaĵo. kiel liaj okuloj povis plenumi la mortigon kiam gorĝoj estis tranĉitaj kaj haŭtoj estis forĵetitaj kaj membroj estis disŝiritaj unu post alia? kiel lia nazo suferis la fetoron? Kial ne vundis lian gustosenson maĉante de mortpikoj fare de aliaj kaj suĉante de fluidon el mortigitaj vundoj? ”

La antikvuloj manĝis pro neceso

En la dua ĉapitro Plutarko respondas al la aserto ke la antikvuloj manĝis viandon, dirante, ke ili faris tion pro honto kaj malsato, kaj ne pro elekto kiel liaj samtempuloj. Li metas alparolon en la buŝon de imagita antikva homo, kiu venas al la nuntempo kaj priskribas la mondon en kiu li vivis en la pasinteco. La homo estas ĵaluza de la samtempuloj de Plutarko; li diras, ke dum sia tempo la suno brilis kaj subiris en neregulaj tempoj, la sezonoj ne estis ciklaj, kaj la aero estis densa kaj saturita de toksaj fumoj kiuj malklarigis la okulon de la ĉielo. La malsatego estis tiel granda, ke homoj manĝis koton kaj ŝelon, kaj kiam ili iam trovis glanon, ili dancis ĉirkaŭ la kverko kaj nomis ĝin "viviga" kaj "patrino". Li rakontas al la samtempuloj de Plutarko:

„ Ho feliĉaj amantoj de la dioj, vi, kiuj vivas nun! En kia aĝo estas al vi vivi, ke vi ĝuas la abundon de ĉia bono! Kian riĉaĵon vi kolektas el la kampoj, kiajn plezurojn el la arboj!... La malsato estis tiel granda, kia mirindaĵo, ke kontraŭe al la naturo ni devis manĝi bestan viandon. Vi, kiu havas troon de ĉio, kia frenezo, kia fantoma spirito puŝas vin infektiĝi de sangoverŝado? Nur por dorlotado. ”

Manĝi viandon ne estas nature

Plutarko kverelas kun la aserto de siaj karnovoraj samtempuloj ke manĝi viandon estas natura por homo. Li diras, ke estas absurde aserti, ke la homo estas esence konstruita por predo, kaj tio evidentiĝas antaŭ ĉio el sia korpoformo. La homo neniel similas al tiuj naskitaj por predi, lia buŝo estas malgranda kaj lia lango estas mola, li ne havas kurban bekon aŭ akrajn ungegojn aŭ korpŝirantaj dentojn, nek la varmegon de la stomako necesa por digesti pezajn manĝaĵojn kiel viandon:

„ Eĉ nur laŭ tiuj, la naturo mem ŝajnas malkonsenti kun la pretendo manĝi viandon. Sed se vi diras, ke vi estas konstruita por tia manĝaĵo, do mortigu per via korpo, sen helpo de klingo, bastono aŭ hakilo, mortigu kiel lupoj, ursoj kaj leonoj, mortigu kaj manĝu tuj, piku la dentojn en bovon, "Tranĉu porkon en la buŝon, disŝiru ŝafidon aŭ kuniklon, kaj ataku kaj manĝu ilin vivantaj, kiel ili faras." ”

Li diras, ke manĝi viandon ne nur estas fizike nenatura por homo, ĝi ankaŭ estas psikologie nenatura, kaj ŝajne homoj nature malemas mortigi bestojn. li daŭrigas:

	„ Sed vi atendas, ĝis la manĝo mortos unue, ĉar vi malŝatas perforte forigi la animon de ĝia korpo, kial do kontraŭ la naturo vi manĝas vivantan estaĵon? ”

Eĉ la mortinta besto ne estas manĝata tia, kia ĝi estas, sed estas kuirita kaj rostita, ŝanĝita de fajro kaj spicoj, kaj miloj da saŭcoj estas verŝataj sur ĝin por trompi la palaton, por ke ĝi ricevu tion, kio estas al ĝi fremda. Tenu la beston for, eĉ en parola lingvo, kaj ne nomu la manĝaĵon "viando":

	„ Ni fariĝis tiel rafinitaj en nia sangoverŝado, ke ni nomas viandon ὄψων (opsoon - bongustaĵo), tiam oni devas aldoni gustojn al la viando mem, kaj miksi ĝin kun oleo, vino, mielo, garum (fiŝsaŭco), vinagro kaj siriaj kaj arabaj spicoj, kvazaŭ ni enbalzamigus korpon por entombigo. ”

Plutarko mem ne uzas eŭfemismon por viando ὄψων, kaj nomas la eseon Περί Σαρκοφαγίας, kun la signifo "pri sarkofagio" - "sarkofagio" estas nerafinita esprimo en la kunteksto de homa nutrado, kaj signifas manĝi bestan viandon aŭ predon .

Indiferenteco al la manĝataj bestoj

Ni ne mortigas predantojn, diras Plutarko, al tiu ni lasas:

	„ Ni mortigas la senkulpulojn kaj submetiĝemajn, kiuj havas nek pikilon nek dentojn por mordi, kreitaĵoj, ke Jupitero tiom helpos min, ŝajnas, ke la naturo kreis nur pro iliaj beleco kaj graco! ”

Sed nenio tuŝas nin:

	„ Ne la beleco de iliaj gajaj koloroj, ne la ĉarmo de la muzikaj voĉoj, ne iliaj mempurigaj kutimoj kaj ne la eksterordinara inteligenteco, kiun havas ĉi tiuj malfeliĉaj kompatuloj. Ne, por peceto da karno ni forrabas al ili la sunon, la lumon, kaj la longviveco al kiu ili naskiĝis sur la tero. ”

Malgraŭ tiu ŝajna sensentemo al la bestoj, Plutarko implicas ke la indiferenteco estas devigita, ĉar unuflanke homoj manĝas bestojn, kaj aliflanke estas ni malatiritaj de pecoj rememorigantaj pri la besto. Li skribas, ke estas terure vidi la tablon ŝarĝita de kadavroj ĉe la manĝoj de la riĉuloj, kaj eĉ pli terure vidi tion kio estas forigita de la tablo, ĉar estas pli "ne allogaj" restaĵoj sur la teleroj ol ni manĝos. Do ĉi tiuj bestoj ĵus estis mortigitaj sen bezono. Kaj estas manĝantoj, por tiuj la aspekto estas tiel malagrabla, ke ili tute ne manĝas, ili indulgas la mortintan beston, kiun ili ne indulgis pri ĝi dum ĝi vivis . Li ankaŭ parolas pri la indiferento al la aflikto de la besto, sed prezentas ĝin en maniero interpretata kiel alivestiĝo de indiferenteco, aŭ kiel ekskuzoj, kiujn homoj diras al si por konvinkiĝi, ke la besto ne suferas:

	„ Ni diras al ni, ke la sonoj, kiujn ili faras kaj la krioj estas kolektaĵo de sensencaj sonoj, ĝi nek estas peto de kompato, nek petegado de justeco. Ili ne ŝajnas diri: 'Mi ne petas vin ŝpari mian vivon, nur bonvolu ne uzi min por via glutemo, mortigu min por manĝi, kaj ne por plaĉi al la palato. Ho abomeninda malboneco!' ”

Aliĝo al konvencioj kaj kutimoj

En ĉapitro 7 Plutarko mencias disputon kiun li havis antaŭ tri tagoj, koncerne la rakonton de Ksenokrato pri la atenanoj kiuj punis homon kiu nudigis ŝafon de haŭto dum ĝi estis vivanta. Li diras, ke por li tiu kiu torturas beston ne estas pli malbona ol tiu, kiu simple buĉas lin. Lia opinio estigis opozicion, ĉar li respondas: "Ni ŝajnas juĝi agojn kiujn estas kontraŭajn al niaj konvencioj, pli severe ol agojn kontraŭ naturo."

La duan parton li malfermas per konfeso pri la malfacileco de tiuj ĉi disputoj pri kutimoj, kaj diras, ke li devas ataki kun nova fervoro kaj freŝaj argumentoj tion, kio restis hieraŭ pendanta en la aero. La kutimo malfaciligas disputi pri manĝado de viando, li diras, citante maljunan Katono'n kaj Homeron: "Estas malfacile paroli al stomakoj, kiuj ne havas orelojn" , ĉar la plimulto jam "trinkis la pocion de kutimo, kiel tiu de Kirko.

Reenkarniĝo

Plutarko deklaras, ke li timas eniri "ĉi tiun grandan kaj misteran temon", kiel kapitano kiu timas deturni la ŝipon dum ŝtormo, aŭ dramisto kiu timas preni turnon en la intrigo kaj alporti Deus ex machina meze de la teatraĵo. Li rilatas al la ideoj de Empedoklo pri reenkarniĝo, sed sindetenas bazi siajn argumentojn sur tiuj ideoj, kaj ŝajnas uzi ilin pli por timigi la aŭskultantojn kaj tiel persvadi ilin ne manĝi viandon. Empedoklo estis antikva greka filozofo multe antaŭ Plutarko, de la 5-a jarcento a.K., kiu konceptis la naturon kaj la kreadon de estaĵoj, kaj laŭ sia tezo homaj animoj enkarniĝas en bestoj. Plutarko citas lin pri ŝanĝiĝanta naturo kaj la ĉiam ŝanĝanta formo kaj "vestis ĉion en malsamaj karnaj kovroj" . Li diras, ke li ne iras ĝis Empedoklo, kaj iuj ankaŭ dirus, ke reenkarniĝo ne estas sufiĉa kialo por konvinki, sed tamen la dubo mem devus semi en ni timon kaj tremon, ĉar se ni eraras la rezultoj estas teruraj. Laŭ la traduko de Helmbold, li diras cinike:

	„ Ho Dio! Evidente la danĝero estas sama aŭ tre simila inter la du kazoj - se mi ne manĝos viandon, aŭ se pro manko de fido mi mortigos miajn infanojn aŭ iun amikon! ”

Moko al la stoika lernejo

En ĉapitro 6 en la dua parto Plutarko mokas la stoikan skolon kiu predikas la evitadon de plezuroj, sed kiam temas pri la viando "ili subite iĝas devotaj rekomendantoj de plezuroj." Li diras, ke ili malaprobas asocii kun virinoj, kaj malpermesas la uzadon de spicoj kaj kukoj en siaj manĝoj en honoro de la dioj. Se jes, por esti konsekvencaj ili supozeble rezistas sangon kaj karnon, sed se temas pri viando ili reduktas sian filozofion al la rango de kontlibro, ŝparas manĝojn pri bagatelaj aferoj kiel parfumo kaj kukoj, kaj savas la murdan kaj senbridan parton de iliaj elspezoj:

	„ Bone! Kio do?" Plutarko skribas en ilia nomo, "Ni estas homoj kaj ni havas neniun fundamenton de natura justeco al bestoj." Kaj li respondas: "Eĉ al parfumoj kaj kukoj vi ne havas fundamenton de justeco, se vi forpelas negravajn plezurojn el ĉiuj lokoj, kie ili kaŝiĝas, forpelu de la tablo ankaŭ bestan viandon. ”

Ĉu estas vere, ke homoj laŭ naturo ne kompatas bestojn

La lasta ĉapitro komenciĝas per la demando ĉu homoj vere ne havas senton de natura justeco al bestoj, kiel la stoikistoj asertas. Plutarko serĉas diskuti la demandon sen filozofiaj kvereloj, sed ekzameni la naturan emocion elirantan el la koro de homoj. Oni povus lerni el la ĉapitro kiom liaj samtempuloj kompatis bestojn, ĉu ili havis konflikton en manĝado de viando, kaj ĉu la emocioj estis malsamaj ol hodiaŭ. La ĉapitro komenciĝas per frazo:

	„ Venu, ni nun atentigu, ĉu vere ne estas en ni homoj la fundamento de justeco por bestoj, kaj faru ĝin en neartefarita maniero kaj sen lertaĵoj stoikistaj, rigardu la emociojn estiĝantajn el la brusto kaj parolu kiel homoj, ni revizios kaj pripensos la tuton ”

, sed ĉi tie la eseo estas interrompita kaj ĝia daŭrigo estas nekonata.

La eseo en la spegulo de la tempo

La eseo disponigas sciojn pri la sinteno de la antikvaj grekoj al manĝado de viando. Manĝi viandon estis same domina en grek-romia kulturo kiel ĝi estas hodiaŭ. Laŭ Plutarko, la sento de kompato por la manĝitaj bestoj ankaŭ ekzistis kaj siaj samtempuloj abomenis la mortigon de bestoj - la "elemento de justeco" al bestoj kiu devenas "de la brusto" laŭ la formuliĝo de Plutarko.

Plutarko atakas la stoikan nocion ke bestoj estas senkonsciaj kaj havas neniun valoron en si mem sed nur rilate al homo. Tiu ĉi mondkoncepto estis aŭdita ankaŭ en diversaj versioj fare de postaj filozofoj kiel Kant , kaj ankoraŭ ekzistas hodiaŭ .

La argumentoj por manĝi viandon, pri kiuj Plutarko kverelas, ne multe ŝanĝiĝis ĝis hodiaŭ, kiel ekzemple la argumentoj, ke manĝi viandon estas natura por homo. Kiel ili, la kontraŭargumentoj de Plutarko ne ŝanĝiĝis konsiderinde, kaj ili ekzistas en la filozofio de vegetarismo kaj veganismo. Iuj vidas la eseon kiel fruan eĥon de la moderna diskurso por kaj kontraŭ manĝado de viando. Estas ankaŭ tiuj, kiuj vidas, ke Plutarko antaŭas la koncepton de viandismo, ĉar la eseo enhavas ĝiajn elementojn: viando ne estas necesa, kaj homoj manĝas nur por plezuro prefere ol por supervivo, homoj estas esence kompatemaj pri bestoj kaj evitas mortigi ilin, kaj ili havas kredan sistemon, kiu pravigas manĝi viandon malgraŭ la krueleco .

Eksteraj ligiloj

• Kial Manĝi Bestojn estas fia - la Traduko de Moralia de William Baxter, 1684-1694 angle
• Of Eating of Flesh el tradukoj de eseoj de Moralia kiuj estis redaktitaj kaj korektitaj de William W. Goodwin 1878 angle
• La Manĝado de Karno, en la Gutenberg Projekto angle
• The Eating of Flesh (La Manĝado de Karno) - Tradukite fare de William Helmbold, 1957 angle

Fonto

Tiu ĉi artikolo estis tradukita laŭvorte de sia hebrea versio en novembro 2021.